Czym jest ISO 14001

Informacje archiwalne odnoszące się do normy ISO 14001:2004.
W celu zapoznania z aktualnymi informacjami zapraszamy do wyboru odpowiedniej pozycji w górnym menu

 

ISO 14001 jest normą, w której Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna zawarła wymagania odnośnie systemu zarządzania środowiskowego (nazywanego również systemem zarządzania środowiskiem). Jak twierdzi sama organizacja ISO, „normy międzynarodowe dotyczące zarządzania środowiskowego mają na celu dostarczenie organizacjom elementów skutecznego systemu zarządzania środowiskowego (EMS), który może być zintegrowany z innymi wymaganiami dotyczącymi zarządzania, i może pomóc organizacjom w osiągnięciu celów środowiskowych i ekonomicznych” oraz, że norma ISO 14001 „przeznaczona jest dla wszystkich organizacji, niezależnie od rodzaju i wielkości, oraz do stosowania w różnych warunkach geograficznych, kulturowych i społecznych”.
 

Podstawowym zadaniem niniejszej normy ISO 14001 jest wspomaganie ochrony środowiska i zapobieganie zanieczyszczeniom w sposób uwzględniający potrzeby społeczno-ekonomiczne (w myśl idei zrównoważonego rozwoju).
 

W normie tej jednak, jak mogłoby się wydawać, nie ustanowiono bezwzględnych wymagań dotyczących efektów działalności środowiskowej. Wymaga się w niej jedynie podjęcia zobowiązań zawartych w polityce środowiskowej, odnośnie działania zgodnie z wymaganiami prawnymi i innymi, do których spełnienia firma się zobowiązała, zapobiegania zanieczyszczeniom oraz zobowiązaniem do ciągłego doskonalenia systemu zarządzania. Ze względu na budowę normy i jej charakter dwie firmy prowadzące podobne działalności i wykazujące różne efekty działalności środowiskowej, mogą spełniać wymagania niniejszej normy.
 

Należy mieć na uwadze, że samo wdrożenie wymagań normy ISO 14001 nie będzie gwarantować optymalnych wyników działań środowiskowych. Dla osiągnięcia celów środowiskowych system zarządzania środowiskowego może popychać firmy do rozważenia zastosowania najlepszych dostępnych technik tam, gdzie jest to właściwe i ekonomicznie uzasadnione oraz do uwzględnienia efektywności ekonomicznej związanej z takimi technikami.
 

Celem wdrożenia systemu zarządzania środowiskowego określonego w normie ISO 14001 jest uzyskanie poprawy efektów działalności środowiskowej. Dlatego też norma opiera się na założeniu, że firmy będą okresowo przeglądać i oceniać system zarządzania środowiskowego w celu identyfikowania możliwości doskonalenia i ich wdrożenia. Skala, zakres oraz ramy czasowe procesu ciągłego doskonalenia są określane we własnym zakresie przez przedsiębiorstwa z uwzględnieniem ich warunków ekonomicznych i innych. Oczekuje się jednak, że poczynione przez firmy udoskonalenia w ich systemach zarządzania środowiskowego doprowadzą do dalszej poprawy efektów ich działalności środowiskowej.
 

Przedsiębiorstwa i instytucje wdrażają systemy zarządzania środowiskowego ISO 14001 kiedy chcą:

  • ustanowić, wdrożyć, utrzymywać i doskonalić system zarządzania środowiskowego,

  • mieć pewność co do postępowania zgodnego z ustaloną przez siebie polityką środowiskową,

  • wykazać zgodność z niniejszą normą międzynarodową przez:

    • samoocenę i własną deklarację,

    • dążenie do potwierdzenia zgodności przez strony zainteresowane organizacji, np. Klientów,

    • dążenie do potwierdzenia własnej deklaracji przez zewnętrzne w stosunku do organizacji strony

    • dążenie do certyfikacji/rejestracji systemu zarządzania środowiskowego przez zewnętrzną organizację

Ostatni z wyżej wymienionych powodów podanych w samej normie ISO 14001, oznacza to, że jest to norma stanowiąca podstawę do certyfikacji systemów zarządzania środowiskowego.
 

W celu uzyskania certyfikatu jakości ISO 14001 każde przedsiębiorstwo powinno wdrożyć i spełniać wszystkie wymagania normy, bez żadnych wyjątków, które dopuszcza w uzasadnionych wypadkach w punkcie 7 system zarządzania jakością zgodny z ISO 9001. W przypadku systemu środowiskowego wymagana jest bezwzględna zgodność z wszystkimi wymaganiami normy. Należy mieć na uwadze, że jednym z wymagań normy ISO 14001 jest zgodność działania firmy z przepisami prawa i innymi, do których spełnienia jest zobowiązana. To właśnie to wymaganie powoduje, że aby wdrażać systemy zarządzania środowiskiem, trzeba mieć odpowiednią wiedzę z zakresu przepisów tematycznych, w tym zakresie prawa. W przypadku niespełnienia istotnych wymagań zarówno normy, jak i obowiązujących przepisów prawa, certyfikat nie może zostać przyznany lub w przypadku mniejszych zaniedbań – może zostać przyznany warunkowo, jeśli organizacja wprowadzi odpowiednie działania korekcyjne (naprawcze) i korygujące.
 

Każde przedsiębiorstwo, niezależnie od tego czy przedmiotem jego działalności są usługi czy produkcja wyrobów materialnych, musi spełnić te same wymagania zdefiniowane w normie ISO 14001 w punkcie 4. Rodzaj oraz efekty działalności środowiskowej firmy mają wpływ na sposób rozwiązań organizacyjnych zastosowanych przez firmę w celu spełnienia wymagań przedstawionych w normie. Rodzaj działalności, rodzaje oddziaływań na środowisko i ich skala determinują potrzebę spełnienia konkretnych przepisów prawa. Są wśród nich zarazem przepisy ogólne dotyczące wszystkich lub przynajmniej większości firm, jak również uzależnione między innymi od wymienionych wcześniej czynników. Uzależnienie systemu zarządzania środowiskowego od mających zastosowanie w danej firmie przepisów powoduje zróżnicowanie stosowanych w firmach rozwiązań organizacyjnych w zakresie zarządzania środowiskowego, a tym samym zróżnicowanie systemów.
 

Norma ISO 14001, jak i inne normy definiujące wymagania dla różnorodnych systemów zarządzania, została zbudowana z uwzględnieniem cyklu PDCA (Plan-Do-Check-Act, czyli Zaplanuj-Zrealizuj-Sprawdź-Działaj). Niezależnie od tego, czy podstawą systemu jest jakość (ISO 9001), środowisko (ISO 14001), BHP (OHSAS 18001 lub PN-N 18001) czy też inne aspekty, przed przystąpieniem do realizacji działań najpierw należy je odpowiednio zaplanować. Następnie następuje ich realizacja oraz weryfikacja pod kątem zgodności z tym, co zostało ustalone na etapie planowania. Na koniec, w zależności od uzyskanych wyników weryfikacji, wprowadza się odpowiednie działania korygujące, zapobiegawcze lub doskonalące.
 

Zgodnie z cyklem PDCA powinno być przeprowadzone nie tylko wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego ale również w trakcie jego funkcjonowania wprowadzane powinny być zgodnie z nim istotne zmian do tego systemu.
 

Wdrażanie systemu zarządzania środowiskiem należy przeprowadzić, mając na uwadze cykl PDCA. W ramach poszczególnych etapów należy zrealizować następujące działania:

  • ustalenie celów i procesów niezbędnych do uzyskania wyników zgodnych z polityką środowiskową firmy w ramach etapu PLANUJ (P)

  • wdrożenie tych procesów w ramach etapu REALIZUJ (D)

  • monitorowanie i pomiar procesów w odniesieniu do polityki, celów i zadań środowiskowych, wymagań prawnych i innych oraz przedstawianie ich wyników w ramach SPRAWDŹ (C)

  • podejmowanie działań dotyczących ciągłego doskonalenia funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego – DZIAŁAJ (A)

W początkowych punktach normy (1 i 2) ISO 14001:2004 przedstawione zostały informacje ogólne oraz wprowadzające. W punkcie 3 z kolei – podstawowe definicje związane z zarządzaniem środowiskowym. Znajduje się tu wyjaśnienie istotnych pojęć, jakie zostały zastosowane w treści niniejszego standardu. Poza terminologią wspólną dla systemów zarządzania zostały tutaj również zawarte definicje czysto środowiskowe.
 

Wszystkie wymagania odnośnie systemu zarządzania środowiskowego przedstawiono w normie ISO 14001:2004 w rozdziale 4. Zostały one podzielone na tematyczne punkty.
 

W punkcie 4.1 zawarto ogólne wymagania odnośnie systemu środowiskowego będące jedynie wprowadzeniem do jego wdrażania. W punkcie tym znalazło się jednak jedno konkretne wymaganie: określenie i udokumentowanie zakresu systemu. W pkt. 4.2 przedstawione zostały wymagania odnośnie Polityki środowiskowej: jej treści, zastosowania oraz potrzeby jej komunikacji zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej.
 

W kolejnym punkcie 4.3 znalazły się wymagania odnośnie planowania systemu zarządzania środowiskiem. Jest to już znacznie obszerniejszy punkt w porównaniu z dwoma go poprzedzającymi, scharakteryzowanymi powyżej. W ramach planowania systemu środowiskowego każde przedsiębiorstwo powinno przede wszystkim zidentyfikować wszelkiego rodzaju elementy swojej działalności, poprzez które oddziałuje na środowisko, zwane w treści normy aspektami środowiskowymi. Po przeprowadzonej identyfikacji swoich aspektów w każdym obszarze działalności określonym zakresem systemu zarządzania, firma powinna określić metodę oceny tych aspektów oraz przeprowadzić tę ocenę w celu zidentyfikowania, które aspekty mają charakter znaczący (pkt 4.3.1).
 

W ramach planowania każde przedsiębiorstwo powinno zidentyfikować, jakiego rodzaju przepisy prawa środowiskowego i inne, które organizacja musi spełniać ze względu na swoje zobowiązania, mają zastosowanie do jej działalności, a dokładniej – do jej zidentyfikowanych we wcześniejszym działaniu aspektów środowiskowych. W stosunku do wymagań prawnych, ze względu na ich wagę i fakt, że są one często zmieniane lub wprowadzane są nowe, firmy powinny opracować skuteczny mechanizm pozyskiwania informacji o tych zmianach i aktualizować posiadane przepisy (pkt 4.3.2).
 

W kolejnym podpunkcie 4.3.3. w zakresie planowania systemu przedstawione zostały wymagania odnośnie celów zadań i programów środowiskowych. Cele i zadania powinny zostać określone przez przedsiębiorstwa z uwzględnieniem mających zastosowanie przepisów, aspektów znaczących oraz przyjętej polityki środowiskowej z zawartymi w niej własnymi zobowiązaniami. W stosunku do celów i zadań przedsiębiorstwo powinno określić programy ich osiągania ze wskazaniem w nich odpowiedzialnych, terminów oraz niezbędnych zasobów do ich realizacji. Element ustanawiania programów realizacji celów i zadań jest kwestią, która nie została jednoznacznie określona (a szkoda) w normie definiującej wymagania dla Systemów Zarządzania Jakością ISO 9001. Wymagania dotyczące celów, zadań i programów środowiskowych zamykają punkt 4.3 odnośnie planowania systemu zarządzania.
 

W kolejnym punkcie 4.4 zawarte zostały regulacje związane z kolejnym cyklem życia systemu: jego wdrażaniem i funkcjonowaniem. W ramach pkt. 4.4.1 zdefiniowano wymagania dotyczące zasobów, w tym zarówno infrastruktury, jak również zasobów ludzkich. Przedstawiono także wymagania dotyczące ról, odpowiedzialności i uprawnień poszczególnych pracowników w ramach systemu środowiskowego.
 

W pkt. 4.4.2 kontynuowany jest wątek zasobów, jednak z ukierunkowaniem na zasoby ludzkie, a w szczególności kompetencje, szkolenia i świadomość pracowników firmy lub osób czy firm działających w jej imieniu.
 

Kolejne wymagania dotyczą komunikacji (4.4.3).,Jednak w odróżnieniu od systemu zarządzania jakością nie chodzi wyłącznie o komunikację wewnętrzną, ale również zewnętrzną ze stronami zainteresowanymi, w szczególności związaną ze znaczącymi aspektami, jakie zostały w przedsiębiorstwie zidentyfikowane.
 

Wymagania odnośnie dokumentacji systemu zarządzania środowiskowego oraz dokumentów wymaganych przez system zostały przedstawione w punktach 4.4.4. oraz 4.4.5. W przypadku regulacji dotyczących nadzorowania dokumentacji wymaganej przez system środowiskowy są one analogiczne do tych, jakie spotyka się w ramach innych systemów zarządzania: między innymi ISO 9001.
 

W kolejnych punktach przedstawiono wymagania, które mają najszersze zastosowanie w ramach codziennych obowiązków pracowników poszczególnych obszarów firmy. W pkt. 4.4.6 normy ISO 14001 zawarto wymagania dotyczące sterowania operacyjnego. W jego ramach przedsiębiorstwo powinno zapewnić, iż operacje związane ze znaczącymi aspektami środowiskowymi, polityką środowiskową, celami, zadaniami i programami środowiskowymi są prowadzone w ustalonych warunkach (co w praktyce często oznacza potrzebę odpowiednich procedur i instrukcji w tym zakresie).
 

Wymaganiami mającymi bezpośrednie przełożenie na właściwie wszystkich pracowników danej firmy są regulacje odnośnie gotowości i reagowania na awarie środowiskowe przedstawione w pkt. 4.4.7.  W myśl tych wymagań należy przede wszystkim zapobiegać zanieczyszczeniom, a w przypadku kiedy już powstaną, przeprowadzić odpowiednie postępowanie w celu zmniejszenia ich skutków. Procedury gotowości na awarie wymagają okresowego ich testowania, jeżeli tylko jest to wykonalne.
 

Kolejny punkt dotyczy sprawdzania (4.5). W pierwszym podpunkcie 4.5.1 określono wymagania, których spełnienie związane jest z regularnym monitorowaniem i wykonywaniem pomiarów kluczowych charakterystyk operacji danego przedsiębiorstwa i które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko. W 4.5.2. przedmiotem okresowych sprawdzeń jest zgodność z wymaganiami mających zastosowanie przepisów prawa oraz innych, do których spełnienia firma jest zobowiązana, a także ocena tej zgodności.
 

W punkcie 4.5.3 przedstawiono wymagania dotyczące postępowania z niezgodnościami i potencjalnymi niezgodnościami środowiskowymi oraz uruchamiania w ich wyniku stosownych działań korygujących lub zapobiegawczych. Punkt 4.5.4 zawiera z kolei wymagania dotyczące postępowania z zapisami środowiskowymi. Działania korygujące i zapobiegawcze są narzędziem znanym również z innych systemów zarządzania – systemu jakości, BHP itp., podobnie jak regulacje odnośnie utrzymywania i nadzorowania zapisów.
 

Regulacje dotyczące sprawdzania (4.5) zamykane są wymaganiami punktu 4.5.5 odnośnie wewnętrznych auditów środowiskowych. Regulacje analogiczne do tych, jakie możemy spotkać w innych normach definiujących wymagania dotyczące różnych systemów.
 

Ostatnim punktem normy ISO 14001:2004  jest pkt 4.6 przedstawiający regulacje odnośnie przeglądu systemu zarządzania środowiskowego przez kierownictwo. Zakres tematyczny przeglądu został przedstawiony w normie, a wśród informacji wyjściowych z przeglądu powinny się znaleźć wszelkie decyzje i działania związane z możliwymi zmianami polityki środowiskowej, celów i zadań oraz innych elementów systemu zarządzania środowiskowego, zgodnie ze zobowiązaniem do ciągłego doskonalenia.
 

Do normy dołączone zostały dwa załączniki o charakterze informacyjnym. Oznacza to, że nie zawierają one wymagań, które muszą być zrealizowane w celu jednoznacznego określania zgodności systemu z wymaganiami ISO 14001:2004, a jedynie wytyczne umożliwiające wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego (załącznik A) oraz wdrożenie systemu zintegrowanego z systemem jakości zgodnym z ISO 9001 (załącznik B). Załącznik B jest analogicznym do tego, jaki jest częścią treści normy ISO 9001.
 

Załącznik A ma tę samą budowę jak część normy zawierająca konkretne wymagania. Tak naprawdę każdy z punktów, w którym w treści normy zostały przedstawione konkretne wymagania, został dodatkowo rozpisany. Jego wymagania zostały dosyć precyzyjnie wyjaśnione. W załączniku A przedstawiono przykłady, na które należy zwróć uwagę na etapie wdrażania , funkcjonowania i doskonalenia systemu środowiskowego.
 

Należy pamiętać, że załączniki zostały przedstawione w normie tylko dla celów informacyjnych co oznacza, że ich nieznajomość nie jest równoznaczna z brakiem możliwości uzyskania certyfikatu środowiskowego potwierdzającego zgodność systemu z wymaganiami ISO 14001:2004.
 

Zapraszamy do zapoznania z naszą ofertą związaną z systemami zarządzania środowiskiem.